PŁODNOŚĆ KOBIETY

Płodność kobiety jest cykliczna, czyli uzależniona od zmian hormonalnych zachodzących podczas każdego cyklu. Rozpoczyna się w momencie dojrzewania pierwszą miesiączką i trwa do menopauzy – ostatniej miesiączki, do ok. 45-55 roku życia kobiet.

Fizjologia cyklu miesiączkowego

Za początek cyklu miesiączkowego przyjmuje się pierwszy dzień miesiączki, za koniec — ostatni dzień przed następną miesiączką. Kulminacyjnym wydarzeniem w cyklu jest jajeczkowanie (owulacja), to znaczy uwolnienie z jajnika dojrzałej komórki jajowej, gotowej do zapłodnienia. Moment jajeczkowania dzieli cykl na dwie fazy: fazę dojrzewania pęcherzyka jajnikowego i fazę ciałka żółtego.

Faza dojrzewania pęcherzyka jajnikowego

W pierwszej fazie cyklu miesiączkowego organizm kobiety jest pod wpływem stopniowo zwiększającej się ilości hormonów estrogenów, wytwarzanych przez dojrzewające w jajniku pęcherzyki.

Działanie estrogenów jest następujące:

jajniki: zazwyczaj w jednym z jajników, w pęcherzyku jajnikowym dojrzewa komórka jajowa,
szyjka macicy: zwykle twarda i zamknięta, teraz otwiera się i unosi ku górze,
krypty szyjki macicy: zaczynają wytwarzać wydzielinę śluzową, która wypełnia kanał szyjki i spływa do pochwy i na zewnątrz,
na zewnętrznych narządach płciowych: początkowo kobieta może zauważyć tzw. śluz gorszej jakości (mętny, gęsty) zmieniający się następnie w tzw. śluz dobrej jakości, który jest przejrzysty, szklisty, rozciągliwy, może zawierać domieszkę krwi. Towarzyszy temu odczucie jakby było mokro, ślisko, naoliwienie,
błona śluzowa macicy, która w czasie miesiączki złuszczyła się i została wydalona razem z krwią miesiączkową, teraz stopniowo odtwarza się i rozrasta,
temperatura ciała utrzymuje się na niższym poziomie,

Śluz szyjkowy, wytwarzany pod wpływem estrogenów, odgrywa bardzo ważną rolę w procesie zapłodnienia, gdyż jego obecność jest konieczna do utrzymania żywotności plemników i uzdalnia je do zapłodnienia. Jego konsystencja ułatwia plemnikom poruszanie się i przemieszczanie w głąb macicy. W tego typie śluzu plemniki utrzymują swoją zdolność do zapłodnienia w kryptach szyjki ok. 3-5 dni.

Wytwarzanie tego typu śluzu trwa tylko kilka dni i ustaje zaraz po owulacji w wyniku pojawienia się progesteronu wytwarzanego przez ciałko żółte, który zmienia jakość śluzu i jego odczyn na kwaśny. Plemniki w tego typie śluzie mogą przetrwać ok. 30 min.

Z dniem jajeczkowania kończy się pierwsza faza cyklu miesiączkowego. Długość tej fazy nie jest stała, może być dłuższa lub krótsza.

Jajeczkowanie

Jajeczkowanie jest wydarzeniem kulminacyjnym cyklu i dzieli cykl na dwie fazy: przed jajeczkowaniem (faza dojrzewania pęcherzyka) i po jajeczkowaniu (faza ciałka żółtego).

W czasie cyklu miesiączkowego, w pęcherzyku jajnikowym do pełnej dojrzałości dochodzi zazwyczaj jedna komórka jajowa, w lewym lub prawym jajniku. Gdy osiągnie ona dojrzałość, pęcherzyk pęka, a komórka jajowa wydostaje się z niego i zostaje zassana do jajowodu. Moment wydostania się komórki jajowej z jajnika nazywamy jajeczkowaniem lub owulacją. Komórka jajowa, po owulacji zdolna jest do zapłodnienia przez około 12-24 godzin. Jeżeli w tym czasie nie zostanie zapłodnione, obumiera, a w ok. 14-16 dni później występuje miesiączka. Do pęknięcia pęcherzyka i wydalenia z niego komórki jajowej przyczynia się hormon lutropina (LH), wytwarzany przez przysadkę mózgową.

W jednym cyklu występuje tylko jedno jajeczkowanie. Może się zdarzyć, że równocześnie dojrzewa kilka komórek jajowych, co może być przyczyną ciąży mnogiej, ale następuje to zawsze w tym samym czasie, (w ciągu jednej doby), gdyż jest to uwarunkowane działaniem odpowiednich hormonów. Dodatkowemu jajeczkowaniu w późniejszym czasie przeciwdziała progesteron, hormon pojawiający się zaraz po jajeczkowaniu.

Faza ciałka żółtego (po jajeczkowaniu)

Faza ciałka żółtego zaczyna się zaraz po jajeczkowaniu i trwa do ostatniego dnia przed wystąpieniem miesiączki. Długość jej jest zazwyczaj stała i wynosi średnio 12-16 dni (z możliwością odchyleń 10-17 dni).

W miejscu pękniętego pęcherzyka, z którego wydostała się dojrzała komórka jajowa, tworzy się ciałko żółte, które produkuje progesteron. Jest to hormon dominujący w drugiej fazie cyklu.

Działanie progesteronu jest następujące:

jajniki: następuje blokada dojrzewania następnego pęcherzyka, dlatego w jednym cyklu nie ma nigdy drugiego jajeczkowania,
szyjka macicy: zamyka się, obniża i twardnieje,
krypty szyjki macicy: uaktywniają się krypty wydzielające śluz tzw. gorszej jakości, który jest gęsty, nieprzeźroczysty, nieprzenikliwym dla plemników; tworzy czop śluzowy w kanale szyjki macicy,
błona śluzowa macicy: następuje dalszy rozwój i rozpulchnienie błony śluzowej macicy, co umożliwia zagnieżdżenie się zarodka, jeżeli dojdzie do zapłodnienia,
temperatura ciała podnosi się o kilka dziesiątych ^oC i obniża się dopiero
tuż przed wystąpieniem miesiączki,

Progesteron może też powodować pewne nieznaczne napięcie i obrzmienie piersi, szczególnie odczuwane kilka dni przed miesiączką, a ustępujące wraz z jej pojawieniem się. Na parę dni przed miesiączką u wielu kobiet zwiększa się pobudliwość nerwowa, występują bóle głowy, bóle nóg, jest to tzw. zespół napięcia przedmiesiączkowego.

Faza ciałka żółtego od wieczora trzeciego lub czwartego dnia podwyższonej temperatury (według zasad wyznaczających koniec płodności) po zaniknięciu charakterystycznego śluzu szyjkowego tzw. dobrej jakości, jest z całą pewnością okresem niepłodności. Jest to okres niepłodności poowulacyjnej bezwzględnej i poczęcie dziecka w tym cyklu jest już niemożliwe.

Jeżeli nie doszło do zapłodnienia komórki jajowej, to ciałko żółte zanika po ok. 12 -16 dniach. Wówczas temperatura ciała najczęściej obniża się i występuje krwawienie miesiączkowe, które polega na złuszczeniu się rozpulchnionej błony śluzowej macicy. W przypadku zapłodnienia komórki jajowej, ciałko żółte nie zanika, lecz dalej rozwija się i wydziela zwiększone ilości progesteronu zwany hormonem ciążowym lub hormonem macierzyństwa. Wyższe poziomy progesteronu odbiera ośrodek termoregulacji, który powoduje podwyższenie podstawowej temperatury ciała. Temperatura utrzymuje się na wyższym poziomie, przez pierwsze miesiące ciąży, aż rozwinie się łożysko. Progesteron przyczynia się do utrzymania ciąży w pierwszym trymestrze. Wyższa temperatura po szczycie objawu śluzu, trwająca dłużej niż 18 dni, wskazuje na prawdopodobieństwo poczęcia dziecka.

Opracowane na podstawie materiałów dydaktycznych Iner Polska