Warszawa. Bazylika archikatedralna św. Jana Chrzciciela na Starym Mieście

Początki dziejów bazyliki archikatedralnej pod wezwaniem Męczeństwa Świętego Jana Chrzciciela. Hipotezy badaczy wskazują różne daty w ciągu XIII wieku – przyporządkowane decyzjom panujących tutaj książąt z rodu Piastów mazowieckich, związanych lennem z Polską Koroną.

Pierwsza data dotycząca Katedry Warszawskiej konkretna i upamiętniona w dokumentach to rok 1339. Ówczesny warszawski kościół parafialny p.w. Ścięcia Św. Jana Chrzciciela stał się wtedy miejscem sprawowanego przez delegatów papieża Benedykta XII sądu, którego wyrok nakazał Krzyżakom oddać Polsce zrabowane ziemie i zapłacić odszkodowania.

Decyzją papieża Bonifacego IX warszawski kościół parafialny został podniesiony w latach 1398-1406 do godności kolegiaty. Stało się to dzięki staraniom biskupa Wojciecha Jastrzębca i księcia Janusza Starszego z rodu Piastów, który Warszawę uczynił stolicą swego księstwa i tu zbudował wielką murowaną świątynię.

Po śmierci ostatnich Piastów mazowieckich (których nagrobek znajduje się w Archikatedrze) Mazowsze włączono w roku 1526 do Korony Polskiej. Niedługo potem Jerzy Baryczka umieścił w kolegiacie krucyfiks cudownego Pana Jezusa.

Kolegiata św. Jana Chrzciciela nabierała coraz większego znaczenia. Pod koniec XVI wieku stała się jednym z najważniejszych kościołów Rzeczypospolitej Polskiej. Związana z Zamkiem Królewskim w Warszawie, była świadkiem wielu historycznych wydarzeń.

W XVII wieku gotycka świątynia została przebudowana w duchu baroku. Był to wówczas jeden z najbogatszych kościołów Polski, którego wnętrze wypełniały dzieła sztuki powstałe dzięki mecenatowi królów, szlachty i patrycjatu miejskiego. Ołtarz główny został ufundowany przez króla Zygmunta III Wazę w latach 1611-1618. Stalle, które ufundował Jan III Sobieski, przypominały zwycięską odsiecz wiedeńską w 1683 roku.

Wśród wielu znaczących chwil w dziejach świątyni wymienia się koronację króla Stanisława Leszczyńskiego w roku 1705 i koronację króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w roku 1764. Szczególne jednak znaczenie miał fakt zaprzysiężenia tutaj Konstytucji 3 Maja w 1791 roku. Ta pierwsza w Europie, druga po Stanach Zjednoczonych Ameryki, ustawa zasadnicza stała się oparciem dla ducha narodu
w ciężkim okresie rozbiorów.

W roku 1798 świątynia została podniesiona do godności katedry, a w 1817 do godności archikatedry.

W pierwszej połowie XIX w. Adam Idźkowski przebudował archikatedrę w stylu neogotyku angielskiego. Ten kształt architektoniczny – utrwalony w wielu rysunkach, obrazach i fotografiach, stanowiący tło różnych wydarzeń związanych z radosnym okresem odzyskania niepodległości – przetrwał do drugiej wojny światowej.

Już we wrześniu 1939 roku Katedra Warszawska została uszkodzona przez bomby Luftwaffe i ostrzał artyleryjski.

„W 1944 roku podczas Powstania Warszawskiego. Katedra była terenem walki. Wojska powstańcze walczyły tutaj w obronie niemal każdego metra posadzki. Niemcy zdołali wprowadzić do archikatedry czołg naładowany materiałami wybuchowymi: wybuch zniszczył ogromną część budowli. Po upadku Powstania Warszawskiego. Vernichtungskommando ładunkami trotylu wysadziło w powietrze katedrę i zniszczyło 90% murów. Katedra Warszawska padła ofiarą nienawiści najeźdźcy, który w samej Stolicy wysadził w powietrze kilkadziesiąt największych świątyń.” (Stefan Kardynał Wyszyński List do Jana XXIII z prośbą o błogosławieństwo, 2 maja 1960 roku).

Kardynał August Hlond Prymas Polski – wśród ruin Stolicy – w dniu 30 maja 1946 roku w kazaniu podczas ingresu powiedział: „Odbudujcie Warszawę jako świętość narodu”. W 1947 roku powołał Radę Prymasowską Odbudowy Kościołów Warszawy, która także po jego nagłej śmierci w 1948 roku realizowała wznoszenie Katedry z gruzów. Rada działała pod przewodnictwem Prymasa Polski Stefana Wyszyńskiego; nie zaprzestała prac nawet w okresie jego uwięzienia.

Archikatedra została odbudowana z wielkim pietyzmem – w stylu gotyku mazowieckiego – według projektu Jana Zachwatowicza. Umieszczono w niej ocalałe zabytki, wśród nich arcydzieło rzeźby gotyckiej: figurę Chrystusa Ukrzyżowanego, otoczoną kultem ludu Warszawy. Jak przez wieki – Cudowny Chrystus jest w Kaplicy Baryczków, której mury przetrwały pośród ruin.

Precyzyjnie wykonano także konserwatorską rekonstrukcję innych zniszczonych zabytków: między nimi są tak cenne jak nagrobek ostatnich książąt mazowieckich czy pomnik poświęcony Stanisławowi Małachowskiemu, współtwórcy Konstytucji 3 Maja. Konsekracja odbudowanej archikatedry warszawskiej nastąpiła 9 czerwca 1960 roku. Dokonał jej kardynał Stefan Wyszyński Prymas Polski.

Całe wzniesione z wojennych gruzów warszawskie Stare Miasto – wraz z archikatedrą i Zamkiem Królewskim – zostało 1980 roku wpisane przez UNESCO na listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego. Nastąpiło to rychło po dniu, w którym Ojciec Święty Jan Paweł II powiedział w siedzibie tej organizacji w Paryżu pamiętne słowa, później powtórzone przez Niego w Warszawie: „Naród jest tą wielką wspólnotą ludzi, których łączą różne spoiwa, ale nade wszystko właśnie kultura. Naród istnieje z kultury i dla kultury.”

Tablica na frontonie świątyni przypomina: „Jan Paweł II Papież-Polak z tej Katedry rozpoczął pielgrzymkę po ziemi ojczystej 2.VI.1979”. Przemawiał wówczas Kardynał Stefan Wyszyński Prymas Polski : „Wita Ciebie, Ojcze Święty. Katedra Świętojańska, młodsza siostra królewskich katedr w Gnieźnie i na Wawelu.”

Prymas Tysiąclecia zmarł 28 maja 1981 roku. Podczas kolejnych pielgrzymek papież Jan Paweł II klękał przy jego grobowcu, tak jak powiedział w homilii w roku 1987: „Przybywam także, aby przyklęknąć u grobu zmarłego Prymasa Tysiąclecia, do którego wielu Rodaków przychodzi się modlić. Jest to z pewnością bardzo często modlitwa za Ojczyznę”.

W tymże roku 1987 – podczas trzeciej pielgrzymki Papieża-Polaka do Ojczyzny – w numerze specjalnym polskiego wydania „L’Osservatore Romano” zanotowano pod datą 8 czerwca: „Jan Paweł II przekroczył progi Katedry św. Jana Chrzciciela. Adoracja Najświętszego Sakramentu w kaplicy Baryczków. Krótka rozmowa – już w prezbiterium – z Matką Teresą z Kalkuty, która przybyła wraz z grupą polskich sióstr ze Zgromadzenia Misjonarek Miłości.”

W dniu 11 czerwca 1999 roku w archikatedrze – podczas zakończenia Drugiego Synodu Plenarnego – Ojciec Święty Jan Paweł II powiedział: „Bóg jest miłością i chrześcijaństwo jest religią miłości. Nowa ewangelizacja ma na celu doprowadzić ludzi do spotkania z tą Miłością.”

„W tym świętojańskim sanktuarium stolicy, które przed dwoma wiekami słyszało. Te Deum naszych przodków w dniu uchwalenia Konstytucji 3 Maja, stajemy dzisiaj… Niech ta sama prawda i mądrość, jaka wyraziła się w majowej Konstytucji, ukształtuje dalszą przyszłość Rzeczypospolitej w duchu sprawiedliwości i miłości społecznej…”

– Ojciec Święty Jan Paweł II,
katedra warszawska, 8 czerwca 1991 roku

Przygotowania odbywają się raz w tygodniu przez okres 8 tygodni
* spotkania odbywają się w sali nad zakrystią (wejście przez kościół lewą nawą do końca i schodami w górę lub od tyłu katedry, od ul.
Jezuickiej)
* czas trwania jednego spotkania: max. 1 h.
* osoby uczestniczące muszą okazać Akt Chrztu św. (data wydania Aktu nie jest wiążąca) oraz skierowanie na przygotowanie od Proboszcza
własnej parafii (parafia obecnego zamieszkania)
* przygotowanie jest prowadzone dla osób mających min. 20 lat

Osoby do bierzmowania w Archikatedrze z samym skierowaniem 

(po przygotowaniu w innym miejscu). Można się zapisać na samo Bierzmowanie po dostarczeniu do kancelarii katedralnej skierowania do Bierzmowania i zaświadczenia o odbytym przygotowaniu oraz Aktu Chrztu św. lub dostarczając dokumenty (akt Chrztu św + zaświadczenie o odbytym kursie do bierzmowania + informacja o odbytej spowiedzi) na próbę liturgiczną
– obowiązkowa obecność na wspólnej próbie liturgicznej tydzień
przed bierzmowaniem
– nie przyjmujemy osób do samego Bierzmowania w dniu udzielanego sakramentu!
Terminy spotkań i możliwość zapisu na stronie: http://www.katedra.mkw.pl/

Katedralne krypty zostały odnowione w latach 2011-2015 w ramach projektu „Skarbiec dziedzictwa kultury – Bazylika Archikatedralna i Muzeum Archidiecezji Warszawskiej”. Spoczywają w nich arcybiskupi warszawscy m.in. Prymas Polski kard. Józef Glemp (1929-2013) oraz arcybiskupi: Antoni Melchior Fijałkowski (1778-1861) i Wincenty Teofil Popiel (1825-1912).

W katedralnych podziemiach spoczywają też książęta mazowieccy z rodu Piastów, król Stanisław August Poniatowski, prezydenci Rzeczypospolitej Polskiej Gabriel Narutowicz i Ignacy Mościcki, generał Kazimierz Sosnkowski, wielki pisarz, laureat nagrody Nobla Henryk Sienkiewicz oraz muzyk i mąż stanu Ignacy Jan Paderewski.

Po II wojnie światowe Prymas Polski Kardynał Augusto Hlond postanowił zrekonstruować pierwotną formę świątyni, przywracając dawną wysokość dachu; gotycką formę wszystkich elewacji. Rekonstrukcji dokonał prof. dr Jan Zachwatowicz, konstrukcję opracował prof. Stanisław Hempel, budował kierował prof. Stanisław Marzyński.

Przez gotycki portal, wzniesiony z profilowanej cegły wchodzi się do kruchty, nad którą znajduje się chór wzniesiony przez Wazów. Kruchę od nawy oddziela siedemnastowieczna krata, która została według rysunku samego króla. Wykonawcą był złotnik – króla Zygmunta III.

W kruchcie znajduje się krzyz drewniany z pasją wykonany przez ludowego rzeźbiarza z XVII w. Po II wojnie światowe ofiarowano marmurowa kropielnicę z IX w. pochodzenia romańskiego. Wnętrze świątyni wprowadza nas w klimat sacrum.

Wnętrze Archikatedry wzbogacano nowymi dziełami sztuki, kolorami witraży przypominających dzieje Polski i polskich świętych, brzmieniem wspaniałych organów niemieckiej firmy Eule, zbudowanych w 1987 roku. Na ścianach umieszczono tablice upamiętniające ważkie wydarzenia i tych, których zasługi nie przemijają. W Archikatedrze w Kaplicy Literackiej znajduja sie relikwie błogosławionego Zygmunta Szczęsnego Felińskiego, sa kaplice z sarkofagami kryjącymi doczesne szczątki Prymasów Polski – Sług Bożych: Prymasa Tysiąclecia kardynała Stefana Wyszyńskiego oraz Kardynała Augusta Hlonda.

W bazylice archikatedralnej w większe uroczystości kościelne i święta państwowe Msze św. celebruje arcybiskup metropolita warszawski, tutaj odbywają się rokrocznie święcenia kapłańskie.

W ostatnich latach kościół stał się ważnym, o znaczeniu międzynarodowym, centrum promocji muzyki sakralnej, zwłaszcza polskiej. Przez cały rok (zazwyczaj w ostatnie niedziele miesiąca) odbywają się koncerty w cyklu Muzyka Religijna w Archikatedrze Warszawskiej. Rokrocznie na przełomie maja i czerwca Międzynarodowy Festiwal Muzyki Sakralnej z koncertami muzyki oratoryjno-kantatowej, organowej i chóralnej, a we wszystkie niedziele począwszy od pierwszej niedzieli lipca do trzeciej niedzieli września o godz. 16 Międzynarodowy Festiwal Organy Archikatedry z udziałem najwybitniejszych wirtuozów z całego świata.

Podziemia świątyni, stopniowo odkrywane, stały się w ciągu wieków wielowarstwowym cmentarzyskiem, gdzie nad trumnami wczesnej epoki piastowskiej składano zmarłych w późniejszych stuleciach. Krypty łączono ze sobą lub zamurowywano.W podziemiu rozbudowywano nekropolię. Pod koniec XX wieku podziemia zostały wyremontowane. Spoczywają tu prochy znamienitych ludzi polskiej historii: wśród nich książęta mazowieccy z rodu Piastów, król Stanisław August Poniatowski, prezydenci Rzeczypospolitej Polskiej Gabriel Narutowicz i Ignacy Mościcki, generał Kazimierz Sosnkowski, wielki pisarz, laureat nagrody Nobla Henryk Sienkiewicz oraz muzyk i mąż stanu Ignacy Jan Paderewski; są grobowce arcybiskupów warszawskich.