Homilia wygłoszona podczas uroczystości na cmentarzu w Palmirach [tekst]

Pole krzyży

(Homilia wygłoszona na cmentarzu w Palmirach, 14 września 2025 roku)

„Krzyżu Chrystusa, bądźże pochwalony,
na wieczne czasy bądźże pozdrowiony!
Gdzie Bóg, Król świata całego
dokonał życia swojego(…).

Ta sama Krew Cię skropiła,
która nas z grzechów obmyła(…).
Z Ciebie moc płynie i męstwo,
w Tobie jest nasze zwycięstwo!”.

Siostry i Bracia,

słowa tej pięknej pieśni kościelnej brzmią dziś bardzo szczególnie. Dziś bowiem święto Podwyższenia krzyża świętego, które ma swoją długą i piękną historię. Upamiętnia dwa odległe wydarzenia: znalezienie relikwii krzyża Chrystusa, co przypisuje się św. Helenie, matce cesarza Konstantyna Wielkiego w 326 roku oraz odzyskanie krzyża z rąk Persów, co stało się za cesarza Herakliusza w 628 roku. Właśnie wtedy relikwie krzyża zostały, w uroczystej procesji, wniesione do jerozolimskiej bazyliki Grobu Pańskiego, a potem w tylu kawałeczkach czczone i adorowane na całym chrześcijańskim świecie.

W to święto myślimy więc najpierw o krzyżu Chrystusa, o którym słyszeliśmy w dopiero co odczytanym Słowie Bożym, ale zaraz potem myślimy o krzyżu tych, którzy tu, na podwarszawskich Palmirach zostali zamordowani na początku II wojny światowej. Ich życiowe krzyże są upamiętnione przez te krzyże, które wypełniają ten kampinoski cmentarz.

Jak wiemy między grudniem 1939 a lipcem 1941 funkcjonariusze SS i policji niemieckiej rozstrzelali w Palmirach około 1700 obywateli polskich, głównie narodowości polskiej i żydowskiej, przywiezionych zazwyczaj z warszawskich więzień i aresztów. Wśród zamordowanych znalazło się wielu przedstawicieli polskiej elity politycznej, intelektualnej i kulturalnej, których aresztowano w ramach tzw. Akcji AB. Palmiry stanowią najbardziej znany – obok Katynia – symbol martyrologii inteligencji polskiej w okresie II wojny światowej.

Nie ma potrzeby przypominać dziś szczegółów tych tragicznych egzekucji, które przebiegały zazwyczaj według podobnego schematu. Nie ma potrzeby szczegółowo przypominać o ciężarówkach wypełnionych skazańcami, którzy potem byli  krępowani, zawiązywano im oczy, prowadzono na skraj grobów i tam rozstrzeliwano ogniem z broni maszynowej, a ich ciała wpadały bezwładnie i bezładnie do przygotowanych wcześniej mogił. Zdarzały się również wypadki grzebania rannych żywcem.

To jest znane i udokumentowane, mimo starań Niemców, by prawda o zbrodni dokonywanej w Palmirach nigdy nie wyszła na światło dzienne. Jednak miejscowa ludność – w szczególności leśnicy oraz mieszkańcy Palmir i Pociechy – wszystko doskonale wiedzieli. Niektórzy, bezpośrednio po egzekucji, zazwyczaj następnej nocy, udawali się na polanę śmierci, gdzie z narażeniem życia starali się oznaczyć miejsce masowych grobów. Dzięki temu polskie podziemie, a w ślad za nim opinia publiczna, dość szybko poznała prawdę o losie wywożonych do Palmir skazańców.

Tu w Palmirach, przypomina się znany wiersz Krzysztofa Kamila Baczyńskiego:

„I wyszedłeś, jasny synku, z czarną bronią w noc,
i poczułeś, jak się jeży w dźwięku minut — zło.
Zanim padłeś, jeszcze ziemię przeżegnałeś ręką.
Czy to była kula, synku, czy to serce pękło?”

Dziś pytamy: Czemu doszło do takiej tragedii?  Ojciec święty Pius XII, w przemówieniu radiowym na Boże Narodzenie 1941 roku mówił tak: „Gdy bada się przyczyny tych dzisiejszych ruin, wobec których oglądająca je ludzkość staje niepewna, słyszy się nieraz twierdzenie: chrześcijaństwo sprzeniewierzyło się swemu posłannictwu (…). Nie! Chrześcijaństwo (…) nie sprzeniewierzyło się swemu posłannictwu. To ludzie zbuntowali się przeciw chrześcijaństwu prawdziwemu i dochowującemu wierności Chrystusowi i Jego nauce (…). Stworzyli nową religię bez duszy, albo też duszę bez religii”. I dalej – pisze papież: „Jakaś anemia duchowa, jakaś szerząca się zaraza tak dotknęła różne ludy Europy i całego świata i spowodowała w duszach taką pustkę moralną, iż żadna ideologia religijna czy mitologiczna, narodowa, czy międzynarodowa nie zdoła jej wypełnić”.

Bardzo mnie też uderzyły słowa papieża Franciszka, które wypowiedział kilka lat temu, odwiedzając jeden z włoskich  cmentarzy wojskowych. Papież mówił tak: „Wojna jest szaleństwem. Podczas, gdy Bóg rozwija swoje dzieło stworzenia, a my ludzie, jesteśmy wezwani do współpracy w Jego dziele, to wojna wszystko niszczy. Niszczy przede wszystkim to, co Bóg stworzył jako najpiękniejsze: istotę ludzką. Wojna niszczy wszystko, także więź miedzy ludźmi. Wojna jest szalona, jej planem jest zniszczenie (…). Chciwość, nietolerancja, żądza władzy to motywy pobudzające do decyzji o wojnie, a są one często usprawiedliwione ideologią. Wcześniej jednak jest namiętność, bodziec wypaczony (…). Wojna nikomu nie patrzy w twarz (…). Wszystkie te osoby, których szczątki tutaj leżą miały swoje plany, marzenia, ale ich życie zostało przerwane, powiedziano im: co mnie to obchodzi.”

Otóż to! To jest wojna. „Co mnie to obchodzi? Co ty mnie obchodzisz? Co mnie obchodzi twoje życie i twoje sprawy?”.

Wspominając wydarzenia sprzed 76 lat, ich dramatyczne przyczyny i jeszcze bardziej dramatyczne konsekwencje myślimy też i o dzisiejszej sytuacji świata. Także on jest wypełniony konfliktami, o których za sprawą mediów wiemy natychmiast. Od czterech lat ludzie w Ukrainie słyszą ten sam przekaz: „Co mnie to obchodzi? Co ty mnie obchodzisz? Co mnie obchodzi twoje życie i twoje sprawy?”. Te słowa słyszą też mieszkańcy Gazy! Odwiedził mnie niedawno Palestyńczyk, który powiedział: Czytałem o Powstaniu Warszawskim. My mamy teraz to samo w Gazie. Nasze miasto, podobnie jak wasze ma być unicestwione, a ludzkie życie całkowicie zniszczone.

Jeszcze niedawno cieszyliśmy się, że w Europie nie ma wojen. Złudzenia szybko prysły. Nie są też prawdą slogany, że „demokracje nie toczą ze sobą wojen”, albo, „że wojna nikomu się nie opłaca”. Są tacy, którym się opłaca.

Co jako chrześcijanie mamy w tej sytuacji robić, aby takich cmentarzy nie przybywało? Aby nie przybywało takich pól pełnych krzyży, jak to tutaj?

Najpierw to, co robimy w tej chwili, czyli modlić się o pokój! „Pokój mój daję wam” (J 14,27), powie Chrystus Apostołom w Wieczerniku przed swoją Męką, a potem Go im da też w Wieczerniku, gdy po Zmartwychwstaniu, przyjdzie do nich, niespokojnych i wystraszonych ze słowem: Shalom (J, 20, 21)!  On, Chrystus, jak powie św. Paweł jest naszym Pokojem (por.    Ef 2,13). To więc róbmy! Chrystusowi przynośmy nasz niepokój o pokój światowy i Jemu przynośmy nasz niepokój wewnętrzny. Przed nim, jak mówi św. Jan uspokajajmy nasze serca (por. 1 J 3,19). Przed Nim, obecnym w Eucharystii, przed nim obecnym w Słowie.

Módlmy się też wstawienniczo za tych, którzy dziś trzymają w swoich rękach ster spraw światowych, by – jak napisali kilka lat temu biskupi polscy i niemieccy we wspólnym oświadczeniu z okazji 70. rocznicy zakończenia II wojny światowej: z Ewangelii czerpali motywacje „do służby prawdziwemu pokojowi”. By pamiętali także, że – jak uczy Katechizm – „pokój nie polega jedynie na braku wojny i na równowadze sił. Nie da się osiągnąć pokoju na ziemi bez i obrony dóbr osoby ludzkiej, swobodnej wymiany myśli między ludźmi, poszanowania godności osób i narodów, wytrwałego dążenia do braterstwa. Pokój jest spokojem porządku, dziełem sprawiedliwości i owocem miłości”.

Nasza modlitwa jest pierwszym chrześcijańskim protestem przeciwko wojnie. Inaczej protestują politycy, inaczej pacyfiści. My protestujemy przede wszystkim na kolanach; modląc się o pokój.

Po drugie co możemy zrobić to dbać o relacje, pamiętając, że zawsze wielka wojna, ta światowa, bierze się z tej małej wojny, domowej, wojny na słowa, na gesty, na brak słów i na brak gestów, wojny na milczenie, na potępienie, na hejt i inwektywy. Nie mów nikomu: co ty mnie obchodzisz? Co mnie obchodzi twoje życie i twoje sprawy? Nie mów tak żadnej osobie wokół ciebie. Jeśli tak powiesz, albo tak ją traktujesz –  jesteś agresorem. Niszczysz i psujesz. Jeśli powiesz inaczej: obchodzisz mnie, jesteś dla mnie ważny – budujesz pokój.

W encyklice „Fratelli tutti” papież Franciszek napisał, że „skuteczne procesy trwałego pokoju, to przede wszystkim wypracowane przez ludzi przemiany osobiste, gdzie każdy człowiek może być skutecznym zaczynem poprzez własny styl życia na co dzień. Wielkich przemian nie dokonuje się przy biurkach ani w urzędach. Zatem każdy odgrywa rolę fundamentalną, w jednym projekcie twórczym, aby napisać nową kartę historii, kartę pełną nadziei, pełną pokoju i pełną pojednania”. Istnieje więc architektura pokoju, w której tworzeniu biorą udział różne instytucje społeczeństwa, każda z nich według swoich kompetencji, ale istnieje również rzemiosło pokoju, które angażuje nas wszystkich”. Tyle papież.

Niektórzy są więc architektami pokoju, ale każdy z nas jest jego rzemieślnikiem. I obyśmy to rzemiosło wykonywali jak najlepiej.

Jednym z takich ludzi był nieżyjący już belgijski kard. Godfried Danniels. On opublikował kiedyś 10 praktycznych rad dla tych, którzy naprawdę chcą być ludźmi pokoju. Oto one:

Patrz na siebie dobrze;
Rozważaj, to o otrzymałeś, a nie to czego ci brakuje. Raczej dziękuj niż się uskarżaj;
Przyjmij innych takimi jakimi są, zaczynając od najbliższych: współmałżonka, rodziców, braci, sąsiadów i rodziny;
Mów dobrze o innych i mów to głośno;
Nigdy nie porównuj się do innych, bo takie porównania nie uszczęśliwiają. Przeciwnie: prowadzą albo do pychy albo do rozpaczy;
Żyj w wewnętrznej prawdzie, nie obawiając się nazywania w sobie dobra dobrem, a zła-złem;
Rozstrzygaj konflikty poprzez dialog. Nie obmawiaj;
Dialog rozpoczynaj od tego co łączy, potem przejdź do spraw spornych;
Pamiętaj o zdaniu św. Pawła: „niech nad waszym gniewem nie zachodzi słońce (Ef 4,26);
Bądź przekonanym, że przebaczyć jest o wiele cenniejsze niż tylko mieć rację.

I jeszcze mądre pouczenie z dzieła O naśladowaniu Chrystusa: „Naprzód sam siebie utrzymuj w spokoju, żeby sobą móc uspokajać innych. Człowiek namiętny nawet dobro przemienia na zło i łatwo w zło uwierzy. Dobry, spokojny człowiek, wszystko na dobro obraca”.

Módlmy się na koniec: Panie Jezu, ty obiecałeś, że gdy będziesz nad ziemię wywyższony, pociągniesz nas do siebie. Teraz jest ten czas. Ty, Ukrzyżowany jesteś Zmartwychwstałym. Jesteś wywyższony. Pociągnij więc do siebie tych, którzy tu spoczywają, pociągnij do siebie tych, którzy teraz umierają w Ukrainie, Gazie i w każdych miejscu męki tego bezlitosnego wieku. Każdego dnia pociągaj do siebie też nas, abyśmy byli podobni do Ciebie, Króla Pokoju. My ciebie obchodzimy. Oby inni, dzięki Tobie, obchodzili i nas!

Amen.

+ Adrian J. Galbas SAC